บทความนี้จัดทำโดย เนติวัฒน์ วงศ์ยะรา นักศึกษาฝึกงาน และเรียบเรียงโดยทีมตอบสนองการโจมตีและภัยคุกคาม (Intelligent Response) บริษัท ไอ-ซีเคียว จำกัด
ในบทความนี้ ทีม Intelligent Response จะทำการรีวิวโอเพนซอร์สเฟรมเวิร์คซึ่งช่วยให้ผู้ที่ทำงานในสายงานด้านความมั่นคงปลอดภัยไซเบอร์สามารถทำการจำลองพฤติกรรมของภัยคุกคามเพื่อใช้ในการทดสอบและประเมินความปลอดภัยระบบตามแนวทาง iPentest ของธนาคารแห่งประเทศไทยได้
เนื้อหาภายในบทความจะมีตามหัวข้อดังต่อไปนี้ครับ
ทำความรู้จักแนวปฏิบัติการทดสอบเจาะระบบแบบ Intelligence-lead (iPentest)
TTP คืออะไร? นำมาใช้ยังไงได้บ้าง?
จากพฤติกรรมของผู้บุกรุก สู่ Machine-readable Data
แนะนำโอเพนซอร์สเฟรมเวิร์คสำหรับการจำลองพฤติกรรมของภัยคุกคาม
ผลการรีวิวเฟรมเวิร์คสำหรับการจำลองพฤติกรรมของภัยคุกคาม
สรุป
ทำความรู้จักแนวปฏิบัติการทดสอบเจาะระบบแบบ Intelligence-lead (iPentest)
เมื่อวันที่ 4 กันยายนที่ผ่านมา ธนาคารแห่งประเทศไทยออกประกาศภายใต้เรื่องแนวปฏิบัติการทดสอบเจาะระบบแบบ Intelligence-lead (iPentest) ซึ่งรูปแบบของการทดสอบเจาะระบบใหม่โดยเน้นไปที่การทดสอบภายใต้สถานการณ์เสมือนจริงในลักษณะ Red Teaming
ใจความสำคัญของ iPentest นั้นคือการทดสอบเจาะระบบที่มีการใช้ข้อมูล Threat intelligence ในกำหนดสถานการณ์จำลองเพื่อใช้ในการทดสอบเจาะระบบ สถานการณ์จำลองดังกล่าวจะต้องสอดคล้องกับโอกาสและภาพรวมของภัยคุกคามที่สถาบันการเงินจะเผชิญ แนวปฏิบัติยังเปิดช่องทางให้สถานการณ์จำลองถูกดำเนินการได้ในลักษณะของการ Capture the Flag (CTF) ด้วย
การนำข้อมูลภัยคุกคาม (Threat intelligence) มาใช้เพื่อทำการทดสอบเจาะระบบนั้นมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการประเมินและจัดการความเสี่ยง เพราะถึงแม้ในสถาบันการเงินโดยส่วนใหญ่จะมีการทดสอบเจาะระบบในรูปแบบของ Penetration testing โดยทั่วไปอยู่ก่อนแล้ว การเกิดขึ้นของ iPentest ได้เข้ามาเติมเต็มส่วนสำคัญที่การทดสอบเจาะระบบในรูปแบบทั่วไปนั้นไม่สามารถสร้างคุณค่าได้ เพราะในขณะที่ Penetration testing โฟกัสไปที่การค้นหาและจัดการช่องโหว่เพื่อลดความเสี่ยง รูปแบบของ iPentest มองภาพกว้างกว่าช่องโหว่ ซึ่งอาจรวมไปถึงข้อผิดพลาดหรือจุดอ่อนเพียงเล็กน้อยที่หากถูกโจมตีอยากถูกต้อง มันอาจนำไปสู่ความเสียหายที่ใหญ่หลวงได้
เทรนด์ด้านการทดสอบและประเมินความมั่นคงปลอดภัยในลักษณะของ iPentest นั้นเป็นหนึ่งในเทรนด์ด้านความปลอดภัยที่ได้รับความนิยมสูงขึ้นในแวดวงความปลอดภัยไซเบอร์ทั่วโลก กระบวนการดังกล่าวถูกเรียกด้วยชื่อที่แตกต่างกันในหลายรูปแบบ อาทิ Red teaming, Adversary simulation, Adversary emulation, Threat emulation และอื่นๆ ในขณะเดียวกันสายงาน อาทิ Red team, Threat hunter หรือ Purple team ก็เกิดขึ้นและได้รับความนิยมสูงไม่แพ้กัน
TTP คืออะไร? นำมาใช้ยังไงได้บ้าง?
เมื่อพูดถึงการใช้งาน Threat intelligence เพื่อการจำลองพฤติกรรมของผู้โจมตีจริง เราจำเป็นต้องเข้าใจประเภทของ Threat intelligence ที่สามารถนำไปใช้งานได้ก่อน หนึ่งในวิธีการจำแนกประเภทของ Threat intelligence ที่ง่ายและได้รับความนิยมรูปแบบหนึ่งคือ The Pyramid of Pain ซึ่งเป็นผลงานของ David J. Bianco
The Pyramid of Pain จำแนกประเภทของ Threat intelligece ด้วยขั้นของความพยายามที่ผู้โจมตีต้องใช้เพื่อแก้ไข/เปลี่ยนแปลงตัวบ่งชี้ภัยคุกคาม (indicator) ในแต่รูปแบบเพื่อให้สามารถหลบหลีกการตรวจจับและการป้องกันได้
เราสามารถตีความ The Pyramid of Pain ในอีกความหมายหนึ่งได้ว่า หากสถาบันการเงินสามารถตรวจจับและป้องกันความพยายามของผู้บุกรุกด้วยตัวบ่งชี้ภัยคุกคามที่เป็นหมายเลขไอพีแอดเดรสที่มัลแวร์ทำการติดต่อด้วยและค่าแฮชของไฟล์มัลแวร์ดังกล่าว มันง่ายและง่ายมากที่ผู้โจมตีจะทำการเปลี่ยนตัวบ่งชี้ดังกล่าวเป็นค่าใหม่เพื่อทำการตรวจจับและป้องกันหมดฤทธิ์
หากเราไล่ไปถึงยอดของพีระมิด เราจะพบว่าสิ่งที่ผู้โจมตีเปลี่ยนแปลงได้ยากที่สุดนั้นคือสิ่งที่เรียกว่า Tactics,Techniques and Procedures หรือ TTP ซึ่งมีความหมายดั้งเดิมที่เกี่ยวข้องกับการรักษาความมั่นคงจากภัยก่อการร้ายก่อนจะถูกนำมาใช้ในการรักษาความปลอดภัยไซเบอร์ TTP อธิบายถึงรูปแบบหรือลักษณะพฤติกรรมที่ผู้บุกรุกจะทำเมื่อจะสร้างความเสียหายหรือโจมตี พฤติกรรมอาจมีความเหมือนกันในหลายกลุ่มผู้บุกรุก แต่หากเราสามารถรวบรวมรูปแบบหรือลักษณะของพฤติกรรมดังกล่าว ไปจนถึงตัวบ่งชี้ภัยคุกคามในระดับที่ต่ำลงมาได้ การระบุกลุ่มผู้บุกรุกจากพฤติกรรมก็สามารถทำได้อย่างมีประสิทธิภาพเช่นเดียวกัน
จากพฤติกรรมของผู้บุกรุก สู่ Machine-readable Data
ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา ความพยายามในการอธิบายรูปแบบหรือลักษณะพฤติกรรมของผู้บุกรุกให้อยู่ในรูปแบบของข้อมูลที่สามารถถูกประมวลผลและใช้งานได้โดยคอมพิวเตอร์เกิดขึ้นในหลายรูปแบบ เราจะมาดูกันครับว่าในทุกวันนี้เรามีวิธีในการอธิบายพฤติกรรมของผู้บุกรุกเพื่อนำข้อมูลไปใช้กันอย่างไรบ้าง
เฟรมเวิร์คตระกูล STIX/MAEC/CYBOX
STIX/MAEC/CyBox คือความพยายามจาก OASIS Cyber Threat Intelligence (CTI) TC ในการพัฒนากรอบและมาตรฐานเพื่ออธิบายพฤติกรรมของผู้โจมตี ตัวบ่งชี้ภัยคุกคามรวมไปถึงสิ่งที่ตรวจพบอื่นๆ (Observable) โดย STIX เน้นไปที่การอธิบายข้อมูลภัยคุกคามทั้งช่องโหว่, ผู้กระทำ, เป้าหมาย, จุดมุ่งหมาย, ตัวบ่งชี้ภัยคุกคามและอื่นๆ ด้วยความสัมพันธ์ระหว่างกัน
MAEC เน้นไปที่การอธิบายข้อมูลจำเพาะที่เกี่ยวกับมัลแวร์ทั้งคุณลักษณะของไฟล์, ความเกี่ยวข้องกับกลุ่มผู้โจมตีรวมไปถึงสายพันธุ์ของมัลแวร์
ท้ายที่สุด CyBox เน้นไปที่การอธิบายและให้ความหมายของทุกข้อมูลที่ตรวจพบ (Observable) โดยไม่จำกัดว่าสิ่งนั้นจะเป็นตัวบ่งชีภัยคุกคามหรือไม่ ไม่ว่าจะเป็นค่ารีจิสทรี, พฤติกรรมการลบไฟล์หรือข้อมูลในโปรโจตอล HTTP GET
ในปัจจุบันองค์กรหลายแห่งมีการเผยแพร่ตัวบ่งชี้ภัยคุกคามในรูปแบบของไฟล์ STIX รวมไปถึงเปิดให้องค์กรสามารถเข้าถึงและใช้งานข้อมูลในฟอร์แมตของ STIX ได้ผ่านเซิร์ฟเวอร์ TAXII ตัวอย่างเช่น ประกาศล่าสุดจาก US-CERT ว่าด้วยเรื่องของมัลแวร์ ELECTRICFISH จากกลุ่มแฮกเกอร์ Lazarus
เฟรมเวิร์คตระกูล MITRE ATT&CK
MITRE ATT&CK สามารถถูกเรียกได้ว่าทั้งเฟรมเวิร์คและแหล่งข้อมูล TTP ที่ดีที่สุดแหล่งหนึ่งของโลก มันได้ทำการรวบรวมและอธิบาย TTP ไว้ในรูปแบบเดียวกับที่ Cyber Kill Chain ของ Lockheed Martin เคยทำแต่ด้วยรายละเอียดที่เยอะกว่า รวมไปถึงการเชื่อมโยงระหว่าง TTP, กลุ่มผู้โจมตี, เครื่องมือที่ใช้และคำแนะนำในการตรวจจับและบรรเทาผลกระทบที่เกิดขึ้นจากเทคนิคที่ผู้บุกรุกกระทำ
ความนิยมของ MITRE ATT&CK ทำให้มันถูกนำไปปรับใช้กับผลิตภัณฑ์ด้านความปลอดภัยหลายรายการ รวมไปถึงการนำไปใช้ในการอธิบายพฤติกรรมของผู้บุกรุกใหม่ๆ ยกตัวอย่างเช่น ผลิตภัณฑ์ในกลุ่ม Endpoint Detection & Response "CrowdStrike" ซึ่งนำข้อมูลจาก MITRE ATT&CK มาใช้เพื่อช่วยในการตรวจจับ
ทีม Intelligent Response ยังได้เคยนำแนวคิดของ MITRE ATT&CK มาใช้ในการอธิบายความเชื่อมโยงระหว่างพฤติกรรมของผู้โจมตีและกลุ่มผู้โจมตีในงาน MissConf(SP)#5 ภายใต้หัวข้อ APT-Based Security Assessment and Detection (ดูสไลด์)
แนะนำโอเพนซอร์สเฟรมเวิร์คสำหรับการจำลองพฤติกรรมของภัยคุกคาม
ด้วยข้อมูลที่ได้มาจากฐานข้อมูล TTP ในรูปแบบต่างๆ ทีม Intelligent Response จึงได้มีการรวบรวมและทดสอบโอเพนซอร์สเฟรมเวิร์คที่สามารถนำข้อมูลดังกล่าวมาจำลองเป็นพฤติกรรมจริงๆ ในสภาพแวดล้อมที่ต้องการได้ ความสามารถในการจำลองพฤติกรรมของภัยคุกคามนอกจากจะช่วยในการประเมินความเสี่ยงด้านความปลอดภัยแล้ว มันยังมีส่วนสำคัญในการพัฒนาศักยภาพในการรับมือและตอบสนองภัยคุกคาม และการใช้เพื่อทดสอบความสามารถของผลิตภัณฑ์ด้านความปลอดภัยด้วย
จากรายการของเฟรมเวิร์คที่ได้มีการรวบรวมไว้ ทีม Intelligent Response ได้มีการเลือกเฟรมเวิร์คซึ่งจะนำมาทดสอบตามรายการดังต่อไปนี้
Red Team Automation (RTA) จาก Endgame โดยเป็นเฟรมเวิร์คซึ่งนำพฤติกรรมของผู้โจมตีตามที่ระบุไว้ใน MITRE ATT&CK มารวบรวมไว้ให้อยู่ในรูปแบบของสคริปต์ ซึ่งสามารถตั้งค่าและเรียกใช้เพื่อจำลองพฤติกรรมของผู้โจมตีจริงๆ ขึ้นมาได้
APT Simulator จาก Nextron Systems เป็นเฟรมเวิร์คในการจำลองพฤติกรรมของภัยคุกคามในกลุ่ม APT ให้อยู่ในรูปแบบของสคริปต์ Batch สำหรับระบบปฏิบัติการ Windows พฤติกรรมซึ่งมีการจำลองนั้นเป็นพฤติกรรมที่ไม่ได้อิงจาก MITRE ATT&CK แต่มีบางส่วนคล้ายคลึงกัน
Atomic Red Team จาก Red Canary เป็นเฟรมเวิร์คซึ่งทำการรวบรวม TTP ของผู้บุกรุกอ้างอิงจาก MITRE ATT&CK ไว้ในรูปแบบของ atomic test case ซึ่งทำให้ผู้ทดสอบสามารถนำแต่ละเทคนิคมาทำการปรับแต่งและควบคุมพฤติกรรมที่จะทำการจำลองได้
CALDERA จาก MITRE เป็นโครงการจากผู้ดูแล MITRE ATT&CK ซึ่งถูกพัฒนาขึ้นเพื่อจำลองพฤติกรรมของผู้โจมตีแบบครบวงจร พร้อมทั้งมีรูปแบบของมัลแวร์เสมือนภายในตัวเฟรมเวิร์คเอง
โดยในการรีวิวนั้น ทีม Intelligent Response มีการตั้งคุณสมบัติที่ต้องการไว้ตามรายการดังต่อไปนี้
เฟรมเวิร์คที่เหมาะสมจะต้องมีความครบถ้วนตามฐานข้อมูลภัยคุกคาม MITRE ATT&CK เพื่อให้เกิดความครอบคลุมในการทดสอบภายใต้จุดประสงค์ที่แตกต่างกันให้มากที่สุด
เฟรมเวิร์คจะต้องมีความยืดหยุ่นมากพอให้ทีม Intelligent Response สามารถแก้ไขการตั้งค่าได้ตามต้องการ เช่น การแก้ไข Payload ที่จะถูกเอ็กซีคิวต์ในแต่ละเทคนิคการโจมตี รวมไปถึงเปลี่ยนแปลงรูปแบบและลักษณะของการจำลอง
เฟรมเวิร์คจะต้องสามารถถูกปรับแต่งให้สามารถทำงานโดยอัตโนมัติได้อย่างมีประสิทธิภาพและง่ายดาย ยกตัวอย่างเช่น ผู้ทดสอบสามารถบันทึกรายการของพฤติกรรมที่ต้องการไว้ในรูปแบบของ Playbook และสั่งให้เฟรมเวิร์คจำลองพฤติกรรมตามที่ระบุในช่วงหรือระยะเวลาที่กำหนดได้
เฟรมเวิร์คจะต้องรองรับระบบปฏิบัติการที่หลากหลาย
ผลการรีวิวเฟรมเวิร์คสำหรับการจำลองพฤติกรรมของภัยคุกคาม
Red team automation (RTA)
Red Team Automation หรือ RTA มีการรวบรวมเทคนิคจาก MITRE ATT&CK ไว้ทั้งหมดประมาณ 42 รายการ โดยเน้นไปที่การกลุ่ม Defense evasion, Execution และ Persistence การใช้งานสามารถทำได้ทั้งในรูปแบบของการเรียกใช้โมดูลแยกสำหรับแต่ละเทคนิค, รันทุกเทคนิคโดยอัตโนมัติผ่านทางสคริปต์ run_all.